Soms heb je als fotograaf ook wat aan filmtechnieken. Kijk bijvoorbeeld eens naar het Kuleshov-effect. Nee, daar had ik ook nog nooit van gehoord. Maar zodra je weet wat het is, herken je het ineens óveral. Dit effect leert je om de kijker het werk te laten doen – iets dat binnen fotografie ook prima werkt.
Het begon allemaal met een Rus: Lev Kuleshov. Hij maakte films, maar dacht vooral ook veel na over hoe je films monteert. Zo verdiepte hij zich in de vraag hoe je een narratief kunt opbouwen in een film. Dat lijkt makkelijk, maar is het niet. Zeker niet in 1918, toen het medium film nog gloednieuw was. Basale filmtechnieken moesten nog worden bedacht. Zoals bijvoorbeeld het laten zien van emoties of gedachtes.
Stel, je wilt in een film laten zien dat de hoofdrolspeler trek heeft. Hoe laat je dat zien? Het hebben van een hongergevoel is te complex om te spelen, hoe goed de acteur ook is.
Het Kuleshov-effect
De oplossing ligt volgens Kuleshov daarom in de montage.
Hij filmde het gezicht van een acteur met een neutrale uitdrukking. Hierachter monteerde hij telkens een ander beeld: een bord soep, een meisje in een doodskist en een knappe vrouw op een bank. Kortom, het beeld dat je boven dit artikel ziet.
Vervolgens vroeg hij het publiek hoe ze de uitdrukking van Mosjoukine interpreteerde per scène. En dat deden ze als volgt:
In de eerste scène is hij verdrietig om het overleden kind. In de tweede scène denken we dat de man trek heeft. En in de laatste scène heeft hij broeierige gedachtes bij de vrouw.
Dit deduceert het publiek op basis van de beschikbare informatie, die in dit geval nihil is.
Maar…
Als deze scène onderdeel is van een film waarin de man kotsmisselijk blijkt te zijn, dan zullen we zijn blik op het bord soep ook weer anders invullen. Kortom, we maken er zélf een logisch verhaal van, zonder dat de emoties klip-en-klaar worden aangereikt. En met de juiste montage kun je je publiek dus alle kanten op sturen.
De crux zit ‘m in het snel achter elkaar plakken van gezichtsuitdrukking en object / gebeurtenis.
Wat kun je hiermee als fotograaf?
Leuk, maar wat heeft dat met fotografie te maken?
Veel.
Want zodra je fotoseries maakt, is het Kuleshov-effect relevant. Welke foto’s je ook toont: de kijker zoekt naar een verhaal, kijkt naar verbanden, overeenkomsten en trekt conclusies. Daarbij speelt het bordje (of de tekst die je bij een foto zet) trouwens óók een cruciale rol. Dat bordje beïnvloedt namelijk wat je wel en niet ziet. Ik schreef ooit een artikel over dat je die tekst gewoon niet moet lezen (maar dat blijkt nog verdomde moeilijk).
Zelf aan de slag
Kortom, bij seriematig werken is het goed om het Kuleshov-effect in je achterhoofd te houden. Je kunt jezelf de volgende vragen stellen:
Wat wil je vertellen, en is er genoeg informatie in de foto’s om dat over te brengen? (en omgekeerd netzogoed: zit er informatie in je foto die niks bijdraagt aan het verhaal?)
Kun je jouw publiek zélf een gevolgtrekking laten maken (zoals in het voorbeeld hierboven: snappen dat de man honger heeft)?
Een voorbeeld van het Kuleshov-effect toegepast in de fotografie: Holly Andres vertelt met haar fotoserie een kort verhaal. Het lijkt alsof Andres je aan de hand meeneemt. Maar eigenlijk doe jij als kijker al het werk; een heel verhaal ontvouwt zich in slechts 6 beelden waar jij de rest omheen verzint.
Ook grappig: Duane Michals steekt volledig de draak met het Kuleshov-effect; bij iedere foto in haar serie word je volstrekt op het verkeerde been gezet. Hij laat – kortom – zien we ons laten beïnvloeden. We zien logica die er helemaal niet is. Iets wat ik me pas realiseer nu ik dat effect ken.