Waarom lijkt dit schilderij van Breitner op een foto?

Sommige schilderijen zijn vooral interessant om het verhaal. Zoals de Singelbrug van Breitner; een doek dat eigenlijk meer op een foto lijkt. Hoe komt dat? En waarom staan er twee data bij het bordje in het Rijksmuseum? 

Het is 1896. Een tijd waarin roekeloze fietsers, tringelende trams en betonnen gebouwen nog niet tot het straatbeeld horen. Dat straatbeeld zag er in 1896 ongeveer zo uit:

10 uur ‘s ochtends op de Singelbrug

Een Singelbrug vol nattige sneeuw, een grauwe dag. Het is ochtend, een uur of 10. Onder een grauwe lucht spelen meisjes op straat in de natte sneeuw. Rechts op de brug tilt een dienstmeid haar rok omhoog voor de natte sneeuw. De dames van stand togen in hun bontjassen naar buiten om te winkelen.

Eén zo’n dame doorklieft het beeld en loopt bijna de lens in.

Pardon, loopt bijna tegen de schildersezel aan.

En dat is maf. Want de meeste schilderijen zijn gecomponeerd. De compositie “klopt”. Dit schilderij lijkt veel meer een momentopname. Iets wat een schijnbare tegenstelling is wanneer je urenlang aan het schilderen bent. Dan is dat moment allang weer voorbij…

Enfin: die dame die recht op ons afkomt, is dus een fotografisch kenmerk. Daarnaast is het beeld abrupt afgesneden, we zien maar de helft van die vrouw. Ook iets wat vooral fotografen doen in straatbeelden.

Het is allemaal niet zo gek als je weet dat Breitner óók fotograaf was. En onder andere deze foto maakte van de Singelbrug:

Die foto gebruikte hij als basis voor het schilderij, zij het dat hij daar een iets lager perspectief innam; gewoon tussen de mensen op straat. Met precies dat perspectief had hij al gespeeld in deze foto van zijn dienstmeid op de Bloemengracht:

Ze loopt bijna het beeld in. De onscherpte versterkt nog eens de dynamiek in de foto – je voelt je onderdeel van het straatleven aldaar.

Diezelfde dienstmeid staat trouwens óók op het schilderij. Maar Breitner schilderde pardoes over haar heen, op aanraden van zijn kunsthandelaar. Het schilderij zou beter verkopen als Breitner het volkse karakter van het beeld zou overschilderen met een wat chiquer straatbeeld. En dus werd de dienstmeid een dame met voile en bontjas.

Twee data op ‘t bordje

En dát is dus de reden dat er op het bijbehorende bordje in het Rijksmuseum twee data te lezen zijn; 1896 en 1898. De versie van 1898 kennen wij. En die kunsthandelaar had een goede blik: de Singelbrug werd verkocht voor 8.100 gulden, het hoogste bedrag ooit destijds voor een schilderij van Breitner.

Zelf bekijken

Zelf dit schilderij zien? Ga dan naar het Rijksmuseum. En als je daar toch bent, bezoek dan meteen de (vrij kleine) tentoonstelling “Iedereen fotografeert” over de opkomst van de amateurfotografie in Nederland. Maar je kunt ook thuisblijven en gewoon het bijbehorende zeer uitgebreide boek bestellen. 🙂